Posjeta Ursule von der Leyen regionu Zapadnog Balkana došla je u trenutku kada su evropske granice ponovo pod pritiskom rata u Ukrajini i globalnih potresa na Bliskom istoku. Iza diplomatskog jezika o „rastu“ i „proširenju“ krije se hladna realnost: Evropa pokušava spriječiti da njeno dvorište postane nova linija fronta.

Predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen završila je svoju godišnju turneju po Zapadnom Balkanu u trenutku kada se svjetska pažnja dijeli između Bliskog istoka i Ukrajine. Iako su u fokusu razgovora bili ekonomski paketi i reforme, pravi cilj bio je jasan: održati region vezanim za evropsku orbitu i spriječiti da ga preuzmu drugi geopolitički akteri. Ispod diplomatskog optimizma, međutim, leže iste stare napetosti, Bosna, Kosovo, granice, identitet. Evropa poručuje da Balkan nije zaboravljen, ali da još nije spreman za zajedničku kuću.

Pogled Evrope i dalje je uprt u Ukrajinu. Rat koji se ne smiruje, upozoravaju analitičari, mogao bi lako povući i evropsko „dvorište“ u nove destabilizacije, u regiju koja je već navikla na to da postaje bojište velikih sila. Zvanično, cilj turneje bio je da se razgovara o novom Planu rasta Evropske unije, vrijednom šest milijardi eura, kojim Bruxelles nastoji ubrzati reforme i pripremiti zemlje regiona za eventualno članstvo. U praksi, međutim, to je bio pokušaj da se Zapadni Balkan ponovo politički i simbolički „priveže“ uz Evropu, u trenutku kada se geopolitički tektonski poremećaji sve više osjećaju na njenim rubovima.

Za Evropu, činjenica da se o proširenju govori u vrijeme kada „prijetnja sa istoka“ ponovo kuca na vrata, djeluje više kao izraz političkog optimizma nego stvarne strategije. Bruxelles zna da vojne i sigurnosne pripreme za potencijalni ruski napad do 2030. ne ostavljaju mnogo prostora za proširivanje Unije na jugoistok.

Ipak, evropski zvaničnici nisu naivni. Česte posjete regionu, ne samo von der Leyen, već i komesara, ministara i parlamentarnih delegacija, imaju cilj da održe „viziju pristupanja“ živom, barem u političkim elitama i društvima kandidatskih zemalja. Evropa pokušava da ih „zagrije“ novcem, subvencijama, investicijama i grantovima, i time ograniči prostor za uticaj drugih aktera: Rusije, Kine, pa i Turske. Poruka je jasna: niste zaboravljeni, ali još nije vrijeme da budemo cimeri.

U Bruxellesu dobro znaju da je Balkan osjetljivo područje, ranjivo na spoljne intervencije i manipulacije. Ispod površinskog mira još uvijek tinjaju stare etničke i političke napetosti.

Ako bi se ponovo zapalile, upozorava se, mogle bi dovesti u pitanje cijelu poslijeratnu arhitekturu granica i mira.

U Bosni i Hercegovini, vlasti entiteta otvoreno najavljuju mogućnost otcjepljenja, uz aktivno političko i institucionalno podrivanje države. Na Kosovu Srbi sa sjevera čekaju signal iz Beograda da proglase vlastitu secesiju, dok se albanska strana naoružava za eventualni sukob, nabavljajući hiljade dronova i protivoklopnih raketa. Kosovo i Bosna i Hercegovina dvije su nagazne mine Balkana, ako se aktiviraju, mogle bi izazvati lančanu reakciju nemira koja neće biti bez krvi. U istom kontekstu, etnički spor između Sjeverne Makedonije i Bugarske i dalje tinja ispod površine, dovoljno da u datom trenutku izazove političku krizu ili destabilizaciju.

I da situacija na istočnom krilu Evrope nije tako napeta kao danas, zemlje Zapadnog Balkana i dalje bi teško prešle prag Unije. Osim možda Crne Gore, sve ostale zemlje daleko su od ispunjavanja reformskih uslova koje EU traži, od vladavine prava i slobode medija, do borbe protiv korupcije.

Ali glavni razlog nije samo birokratski. Bez rješavanja zapaljivih historijskih i etničkih pitanja, nijedna od tih zemalja ne može postati dio Unije. Evropa zna da ne može uvesti nestabilnost u vlastite granice, zato se proces proširenja pretvara u proces odgađanja. U sadašnjim okolnostima, teško je vjerovati da bi Bruxelles otvorio vrata regionu prije nego što se ugase svi mogući plamenovi u njegovom dvorištu. A to, u vremenu kada rat u Ukrajini prijeti da se proširi, zvuči gotovo nemoguće.

Turneja Von Der Layen, formalno posvećena ekonomiji i rastu, zapravo je dio šireg geopolitičkog šaha. Evropa nastoji da istovremeno održi iluziju otvorenih vrata i zatvori put rivalima.
U tom smislu, šest milijardi eura nije samo razvojni fond, nego i sredstvo „političkog vezivanja“ regiona, podsjećanje da su ti prostori, bez obzira na frustracije, ipak dio evropskog kulturnog i sigurnosnog kruga.

Ipak, Bruxelles zna da ni novac ni reforme ne mogu trajno riješiti ono što Balkan nosi duboko u sebi: historijske rane, neizbrisane granice i sjećanja koja svaka nova generacija ponovo otvara. U tom prostoru između proširenja i odbrane, Evropska unija igra opreznu, gotovo šahovsku partiju: svaki potez ima posljedicu, a svaka nepažnja može zapaliti figurativnu iskru.

Autor zaključuje da Zapadni Balkan ostaje ogledalo evropske nemoći, regija koju svi žele „smiriti“, ali koju niko ne zna stvarno integrirati. Evropska unija balansira između obećanja i realnosti, između „strategije rasta“ i straha od novog rata.

Za zemlje regiona, međutim, dilema je ista kao i decenijama: čekati, prilagođavati se, nadati se.

Za Bruxelles, to je pitanje strateškog opstanka. Jer ako Balkan ponovo eksplodira, granice Evrope neće počinjati u Ljubljani ili Zagrebu, nego mnogo bliže, možda u samom srcu Unije.

IZVOR: Kathimerini