Statistike pokazuju da su tokom 1870-ih muslimani činili približno polovinu stanovništva Balkana. Do 1890. godine, prema nekim istraživačima, ubijeno je više od 300.000 muslimana, dok ih je više od pet miliona bilo prisiljeno iseliti se u Anadoliju (u ovaj broj uz Bošnjake ulaze i etnički Albanci, Turci i drugi).

Odredbama Berlinskog kongresa 1878. godine tadašnje su evropske sile upravljanje nad Bosnom povjerile Austro-Ugarskoj monarhiji, carevini koju su Bošnjaci doživljavali kao neprijateljsku jer su stoljećima protiv nje ratovali, što napadajući njene teritorije što braneći se od njenih vojnih pohoda.

Bosna i Hercegovina je okupacijom 1878. godine ušla u sastav Austro-Ugarske monarhije i pod njenom vlašću ostala je sljedećih 40 godina. To je izazvalo velike promjene u životu bosanskih muslimana. S obzirom na to da su listom ustali u njenu odbranu i da su tri mjeseca pružali žestok otpor okupacionoj vojsci, jasno govori šta je za njih značilo uspostavljanje tuđe, nemuslimanske vlasti, nakon četiri stotine godina života pod muslimanskim gospodarem s kojim su se vjerski i kulturološki stopili.

Nove prilike zahtijevale su prilagođavanje i prihvatanje promjena od kojih su mnoge bile u suštoj suprotnosti s dotadašnjim normama po kojima se u Bosni živjelo. Neki su nalazili načina da se prilagode, ali oni tvrdokorniji nisu na to pristajali i već nakon same okupacije podigao se prvi val iseljavanja Bošnjaka prema Turskoj. Porodice širom nekadašnjeg Bosanskog ejaleta rasprodale su imovinu i zaputile se na daleki put u neizvjesnost, vjerujući da će im sve biti bolje od života u nemuslimanskoj državi.

Drugi egzodus Bošnjaka bio je izazvan donošenjem vojnog zakona kojim je ustanovljena vojna obaveza za mladiće da služe u sklopu austrougarske vojske, što je bilo u suprotnosti s odredbama Berlinskog kongresa, čime je bio narušen sultanov suverenitet nad Bosnom, a koji je na Kongresu bio garantiran.

Veliko nezadovoljstvo Bošnjaka, a onda i iseljavanje, izazvao je i projekt agrarnog zakona koji je predviđao oduzimanje krupnih posjeda čiji su vlasnici uglavnom bili Bošnjaci, što je dovelo do zategnutih odnosa između zemljoposjednika (aga) i kmetova. Nezadovoljstvo je 1882. godine dovelo do neuspjelog ustanka, što je još više Bošnjake učinilo nepomirljivim prema novoj vlasti.

Statistike pokazuju da su tokom 1870-ih muslimani činili približno polovinu stanovništva Balkana. Do 1890. godine, prema nekim istraživačima, ubijeno je više od 300.000 muslimana, dok ih je više od pet miliona bilo prisiljeno iseliti se u Anadoliju (u ovaj broj uz Bošnjake ulaze i etnički Albanci, Turci i drugi).

Veliki val iseljavanja uslijedio je i nakon zakonske odredbe po kojoj je za Bosnu uspostavljena samostalna vjerska hijerarhija, kojom se bosanski muslimani odvajaju od Carigrada i tamošnjeg šejhulislama.

Odlazak najvećeg broja Bošnjaka iz domovine uslijedio je 1908. i 1909. godine nakon Aneksije, kad je Austro-Ugarska Bosnu i Hercegovinu uključila u sastav svoje carevine. Tim činom mnogi Bošnjaci izgubili si i posljednju nadu da će Turska povratiti Bosnu, s obzirom na to da je odlukom Berlinskog kongresa Austrija dobila mandat da samo privremeno zaposjedne Bosnu. Kako su se Bošnjaci kroz razdoblje od četiri stotine godina sasvim saživjeli s islamom, za njih je islamska država bio imperativ i mnogi se nisu mogli pomiriti da nastave život pod kršćanskom vlašću.

Posljednji veliki val iseljavanja izazvali su Balkanski ratovi vođeni 1912/1913. godine, kojima je Osmansko carstvo bilo skoro sasvim potisnuto s evropskih prostora.

lako postoje brojni izvještaji o broju iseljenih Bošnjaka u Tursku koji se odnose na razdoblje od 1878. do 1914. godine, nije nikada ustanovljen tačan broj. Austrougarske su vlasti iz političkih razloga to krile, kao i broj onih koji su se s prostora Austro-Ugarske kroz to vrijeme doselili u Bosnu. Njeni zvanični izvještaji navode 137.000, dok procjene govore da je taj broj iznosi između 180.000 i 200.000 ljudi, a možda i više. Na taj zaključak, između ostaloga, navodi i podatak da je u Balkanskim ratovima, vođenim tokom 1912/1913. godine, na ratištima u sastavu turske vojske učestvovalo približno 20.000 vojnika regrutiranih iz redova Bošnjaka koji su tih godina doselili u Tursku.

Prema podacima carigradskog povjerenika za smještaj izbjeglica, samo u razdoblju od 1900. do 1905. godine doselilo ih se 72.000, dok je po austrijskim zvaničnim izvještajima taj broj iznosio svega 13.750.

Emigriranje Bošnjaka trajalo je i tokom obje Jugoslavije, ali ono nije bilo masovno. Pojedinci, porodice i manje skupine iseljavali su u zemlje zapadne Evrope i Amerike. Nešto veći broj odselio je nakon završetka Drugog svjetskog rata, a iseljavanje je intenzivirano krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina, kada su radnici iz mnogih socijalističkih zemalja u potrazi za boljim životnim standardom emigrirali najviše u Njemačku i još neke zapadnoevropske države, ali i u Ameriku i Australiju.

Tokom Agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu Bosnu je, posebno s područja na kojima su jedinice bosanskih Srba počinile masovne zločine, napustilo više od milion ljudi, dominantno Bošnjaka. Najviše ih se odselilo u države današnje Evropske unije, prekookenaske zemlje, te u Tursku.

Koliko danas Bošnjaka živi izvan domovine teško je precizno odrediti, ali ako bismo u račun uzeli potomke muhadžira koji su za Tursku izbjegli s kraja 19. stoljeća, onda nema nikakve dvojbe da je riječ o nekoliko miliona ljudi. Iseljavanje iz straha od nove vlasti, nasilno raseljavanje i protjerivanje rasuli su bošnjački narod po cijelom svijetu, čineći ga jednim od malobrojnih naroda čijih pripadnika ima više u iseljeništvu nego u matičnoj domovini.   

Dijelovi teksta preuzeti iz: Enver Imamović, Pregled historije Bosne, KBS, Sarajevo, 2016.