U gradovima poput Foče, Višegrada, Prijedora i Zvornika, nesrpsko stanovništvo bilo je sistematski uklanjano – muškarci ubijani, žene i djeca odvođeni u logore, dok su njihove kuće spaljivane kako bi se onemogućio povratak. Jedan od najstrašnijih zločina, genocid u Srebrenici jula 1995. godine, predstavljao je krajnji čin Plana RAM – istrebljenje preko 8.000 bošnjačkih muškaraca i dečaka u svega nekoliko dana.
Krajem 1980-ih, dok je Jugoslavija bila na ivici raspada, iza zatvorenih vrata vojnih i političkih struktura u Beogradu kuhala se strategija koja će odrediti sudbinu stotina hiljada ljudi. Tajni dokument poznat kao Plan RAM osmislili su bezbjednosni i vojni krugovi lojalni Slobodanu Miloševiću, s ciljem da osiguraju dominaciju Srba u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini – čak i ako je za to potrebno izvršiti masovno etničko čišćenje.
U njegovom stvaranju učestvuju sljedeći oficiri JNA: general Blagoje Adžić (ranije komandant načelnik Vojske Jugoslavije i šef vojne bezbjednosti), general-major Milan Gvero, major Čedo Knežević, potpukovnik Radenko Radinović i general Aleksandar Vasiljević. Ovo je prvi zvanični dokument kojim se uspostavlja “etničko čišćenje” kao vojna politika.
Priprema terena za rat i progon
Dok se zvanično zagovarala ideja o očuvanju Jugoslavije, Plan RAM imao je drugačiji cilj: obezbijediti teritorije sa srpskom većinom i trajno ukloniti nesrbe iz strateških područja. Ovo je uključivalo tajno naoružavanje lokalnih Srba u Hrvatskoj i BiH, formiranje paravojnih jedinica i infiltraciju JNA u sukobe kako bi im pružila logističku i vojnu podršku.
Prvi znakovi plana postali su vidljivi još 1991. godine u Hrvatskoj, kada su srpske snage preuzele kontrolu nad velikim dijelovima teritorije i započele sistematske progone Hrvata i drugih nesrpskih stanovnika. Međutim, najgori scenarij odigrao se u Bosni i Hercegovini nakon njenog proglašenja nezavisnosti u martu 1992.
Etničko čišćenje u Bosni i Hercegovini
Početak rata u BiH označio je brutalnu realizaciju Plana RAM. Srpske snage, uključujući vojsku Republike Srpske, JNA i paravojne formacije poput “Škorpiona” i “Crvenih beretki”, sproveli su masovne likvidacije, silovanja i protjerivanja Bošnjaka.
U gradovima poput Foče, Višegrada, Prijedora i Zvornika, nesrpsko stanovništvo bilo je sistematski uklanjano – muškarci ubijani, žene i djeca odvođeni u logore, dok su njihove kuće spaljivane kako bi se onemogućio povratak. Jedan od najstrašnijih zločina, genocid u Srebrenici jula 1995. godine, predstavljao je krajnji čin Plana RAM – istrebljenje preko 8.000 bošnjačkih muškaraca i dečaka u svega nekoliko dana.
U međuvremenu, Beograd je negirao direktnu umiješanost, tvrdeći da srpske snage u BiH djeluju autonomno. Međutim, brojni dokumenti i svjedočenja pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) pokazuju da su logistička podrška, naoružanje i finansiranje dolazili upravo iz Srbije.
Dokazi i sudske presude
U procesu protiv Slobodana Miloševića, kao i u presudama Radovanu Karadžiću i Ratku Mladiću, Plan RAM se pojavljivao kao ključni dokaz postojanja strategije etničkog čišćenja. Dokumenti iz vojnih arhiva JNA i svedočenja insajdera ukazali su da je Beograd imao dugoročnu strategiju osiguranja “srpskih teritorija”, a sredstva kojima se to postizalo uključivala su deportacije, masovne grobnice i logore smrti.
Presude Međunarodnog krivičnog suda u Hagu jasno su ogolile kampanju nasilja protiv nesrba kao dio udruženog zločinačkog poduhvata – politički, vojno i bezbjednosno koordinirane akcije s ciljem stvaranja etnički homogene srpske teritorije.
Dugotrajne posljedice rata
Plan RAM, iako nikada zvanično priznat od strane vlasti u Srbiji, ostavio je neizbrisiv trag u historiji Balkana. Njegova realizacija rezultirala je stotinama hiljada ubijenih i nestalih, milionima izbeglica i dugotrajnim etničkim podelama koje i danas oblikuju političku realnost regiona.
Iako je pravda djelimično zadovoljena sudskim procesima u Hagu, mnogi direktni učesnici i planeri ove operacije nikada nisu odgovarali za svoje zločine. Za preživjele i porodice žrtava, Plan RAM nije samo dio prošlosti – on je živa rana, podsjećanje na nezamislive patnje i gubitke koje su pretrpjeli.
A ponašanje aktuelnih vlasti u Srbiji i Republici Srpskoj jasno pokazuje da se od velikosrpskih planova nikada nije odustalo.
