U svjetlu nedavne polemike, odnosno sukoba neokomunističke ideologije i historijskih činjenica u interpretaciji prošlosti Sarajeva i njegovog „rođendana“, uputno je osvrnuti se na rad Vlajka Palavestre. Kao istaknuti etnolog i folklorist, Palavestra je kroz svoja djela, poput Legendi iz starog Sarajeva, detaljno dokumentovao usmena predanja koja osvjetljavaju bogatu i složenu historiju ovog grada. Njegov pristup, zasnovan na terenskim istraživanjima i analizi narodnih priča, pruža autentičan uvid u kolektivno pamćenje i identitet Sarajeva. U kontekstu aktuelnih rasprava, Palavestrina djela služe kao dragocjen izvor koji pomaže u demontiranju čitavih slojeva ideoloških interpretacija.
Piše: Vlajko Palavestra
Sakriveno blago
Istočno od Sarajeva nalazila se tvrđava „Stari grad”, koju je, prije Turaka, sagradila Prokleta Jerina. Svaka je muška glava za gradnju morala dati tri litre zlata. I danas, kažu, u ruševinama tog grada, kod sela Hodidjeda na Bulozima, leži zakopano blago, a nad njim, uoči Blagovijesti, gori modar plamen.¹
No, kako ističe autor Vlajko Palavestra, srednjovjekovna tvrđava Hodidjed bila je već u prvoj polovini XV vijeka pod turskom upravom i njen nastanak nema nikakve veze s Irinom Kantakuzen, suprugom srpskog despota Đurđa Brankovića.²
Kralj Dobrobić
Jedan putopisac, gost Sarajeva, zapisao je da stari grčki i latinski pisci ovako opisuju Sarajevo i njegovu tvrđavu:
„Ovaj grad načini najprije kao zamak na klancu kralj po imenu Dobrobić. Načinivši deset-petnaest koliba, ostavi oko 300 vojnika u ovoj pustinji da čuvaju prolaz kroz klanac. Ali pošto je tu zrak i voda zdrava, narod se umnoži, zasadiše vinograde i bašte, načiniše kuće, te naselje postade malom kasabom. Uvidjevši kralj Dobrobić potrebu, sagradi tvrđavu.”*³
Međutim, kako naglašava Vlajko Palavestra, pomenuti putopisac je glasoviti turski putnik XVII vijeka, Evlija Čelebi. Ime kralja koje spominje može se čitati i kao Dubrobik ili Dubrovnik, a zapravo je najvjerovatnije riječ o pogrešnom tumačenju – Evlija je, u skladu s narodnim predanjima, nastojao postanak pojedinih mjesta pripisati poznatim ličnostima iz prošlosti.⁴
Susjedi sokola
Po narodnom predanju, sarajevska tvrđava bila je građevina iz turskog vremena i nosila naziv Sahin Džiran, što znači „susjedi sokola”. Zidinama ju je opasao Ali-paša Skopljak prije 250 godina. On je podigao i utvrdio zidove, obijelio ih tako da je grad izgledao kao zrno bisera.⁵
No, historijski podaci kazuju drugačije. Kada je austrijska vojska 1697. godine napala Sarajevo, pokazalo se da je tvrđava mala i nepodesna za odbranu. Bosanski vezir Ahmed-paša Skopljak 1729. godine započeo je njeno proširenje i modernizaciju.⁶
Ističe autor Vlajko Palavestra da nije poznato da se tvrđava ikada zvala „Šahin Džiran”, te da je ovo naziv koji postoji isključivo u usmenom narodnom predanju.⁷
Graditelji saraja
Nakon osvajanja Bosne, turski vojskovođa Isa-beg Ishaković sagradio je dvor (saraj) na mjestu današnjeg Sarajeva. Po njemu je grad i dobio ime. Prema nekim izvorima, gradnju su dovršili Gazi Husrev-beg ili Soko Mehmed-paša.⁸
Međutim, ističe Palavestra, nema historijskih dokaza da je Isa-beg imao stalnu rezidenciju u Sarajevu. Predanja govore da se njegov dvor nalazio na mjestu koje se donedavno zvalo Begluk.⁹
Latinluk
Latinluk je bio naziv mahale (gradske četvrti) u starom Sarajevu u kojoj su živjeli katolici. Dubrovčani su tu imali svoju trgovačku koloniju, a ostali stanovnici su također bili katolici, s vlastitom crkvom koja je postojala sve do 1697. godine. Sjećanje na ovu mahalu sačuvano je u nazivu Latinske ćuprije (Principov most).¹⁰
U jednom popisu sarajevskih hrišćana iz 1788. godine navodi se da je u Sarajevu postojalo 12 mahala u kojima su živjeli i hrišćani. Među njima, najbrojnija je bila mahala Frenkluk, poznata i kao Latinluk.¹¹
Fusnote:
- S. Ivančević, Stari grad, Bosanska Vila II, 1887, str. 283.
- Vlajko Palavestra, Legende iz starog Sarajeva.
- Evlija Čelebija, Putopis, Sarajevo, 1954, str. 113.
- Isto.
- S. Traljić, Narodna tradicija o sarajevskom gradu, Islamski svijet III, Sarajevo, 1934, br. 79, str. 18.
- Vlajko Palavestra, Legende iz starog Sarajeva.
- Isto.
- H. Kreševljaković, Esnafi i obrti u Bosni i Hercegovini I, Zbornik za narodni život i običaje XXX, Zagreb, 1935, str. 56; S. Traljić, Sarajevski grad Vratnik, Sarajevo, 1937, str. 5.
- Isto.
- Evlija Čelebija, Putopis, str. 117.
- Službeni popis sarajevskih hrišćana iz 1788. godine.
