Prva bitka za Gazu nije bila samo borba za jedan grad, bila je to borba za stratešku inicijativu u kampanji koja je odlučivala o daljnjoj sudbini Palestine i njenog stanovništva.
Kroz historiju Gaza u Palestini je bila poprište nekoliko presudnih bitaka. Samo tokom Prvog svjetskog rata vođene su čak tri bitke za Gazu između Britanskog i Osmanskog carstva. Prva bitka za Gazu, vođena između 26. i 27. marta 1917. godine, bila je ključna bitka palestinske kampanje Prvog svjetskog rata.
Strateški kontekst
Do početka 1917. godine, britanske snage pod komandom generala Sir Archibalda Murraya, nakon pobjede u bitci kod Romanija i povlačenja Osmanlija sa prostora Egipta, napredovale su preko Sinajskog poluostrva prema Gazi, prvom većem osmanskom utvrđenju koje se nalazilo na ključnom raskršću sa kojeg se kontrolisao ulaz u Palestinu sa juga. Osmansko Carstvo, shvatajući strateški značaj Gaze, dodatno je učvrstilo odbranu grada te odlučilo da upravo tu povede odsudnu bitku.
General Murray, komandujući britanskim snagama iz štaba u Kairu, podjelio je svoje snage na dvije taktičke cjeline. Na glavnom pravcu napadao je “Pustinjski korpus”, sastavljen od jedne pješadijske i dvije konjičke divizije. Na pomoćnom pravu nalazio se “Istočni odred” sastavlje od dvije pješadijske divizje koje su imale zadatak osiguravati istočno krilo “Pustinskog korpusa”. Britanci su u suštini planirali obuhvatni manevar, oslanjajući se na manevar konjice kojim bi prvo izolovali Gazu napadajući na njenu pozadinu prije nego što započnu frontalni pješadijski juriš.
Nasuprot snagama britanskog Carstva stajala je osmanska 4. armija, pod komandom sposobnog pruskog generala, Friedricha Kressa von Kressensteina. Osmanska odbrana, ojačana sistemom rovova, otpornih tačka te artiljerijskih položaja, napravila je od Gaze izuzetno “tvrd orah”.
Kressenstein, koji je putem avionskog izviđanja već bio obaviješten o gomilanju britanskih snaga i njihovom manevru u osmansku pozadinu, namjeravao je iskoristiti Gazu kao mamac da navuče i veže britanske snage na svoje položaje u Gazi dok bi sa većinom vlastitih snaga on izvršio opkoljavanje i odsjecanje britanskog “Pustinjog korpusa”.
U noći uoči bitke, “Pustinjski korpus” je izveo široki bočni manevar sjeveroistočno od Gaze. Imperijalna konjička i australska konjička divizija imale su zadatak da opkole Gazu, unesu haos u osmansku pozadinu i spriječe dolazak bilo kakvih osmanskih pojačanja. Istovremeno, pješadija 52. divizije bila je sprema za frontalni napad na Gazu.
Početak napada
U zoru 26. marta 1917. godine, Britanci su započeli napad žestokim artiljerijskim baražom na ključne osmanske položaje. Velška 53. divizija napala je s juga na pomoćnom pravcu napada, u namjeri da zaokupi svu pažnu osmanskih branilaca kako bi se se glavni britanski napad nesmetano razvijao s istoka i sjevera.
Početak napada je bio obećavajući za britanske snage. Britanske konjičke divizije zauzele su ključne kote iznad Gaze, sprječavajući dolazak osmanskih pojačanja. U međuvremenu, na glavnom pravcu napada, 52. divizija zauzela je prve osmanske rovove probijajući se prema centru Gaze.
No uprkos ovim početnim britanskim uspjesima, osmanski branioci pod Kresenštajnovom čvrstom komandom pružali su žestok i uporan otpor. Dobro postavljeni mitraljeski položaji nanosili su teške gubitke britanskoj pješadiji. Kako je dan odmicao, osmanske rezerve izvele su odlučne lokalne protivnapade, udarajući na bokove bitanskih prodora i zaustavljajući njihov napredak dok je osmanska glavnina počela napredovati u pozadinu desnog britanskog krila.
Pokazalo se da je ključni faktor bilo uspješno ometanje britanskih komunikacije što je uz pješčane oluje i logističke poteškoće spriječilo preciznu i pravovremenu koordinaciju i sinhronizaciju između britanske konjice i pješadije te su osmanske rezerve mogle manevrisati odbijajući pojedinačne napade.
Kada su se počele širiti i glasine o osmanskom prodoru u desni bok došlo je i do povlačenja dijelova britanskih snaga čime je bitka bila za njih izgubljena.
Kako se primicala noć a zalihe municije postajale sve manje, britanske snage dobile su naredbu da se povuku. Povlačenje je izvedeno relativno uredno, ali odluka da se napad ne nastavi izazvala je veliku frustraciju među većinom britanskih oficiria koji su vjerovali da je Gaza mogla biti zauzeta još jednim posljednjim odlučnim jurišem.
Uprkos više od 4.000 stradalih vojnika, Britanci su se morali povuči sa bojnog polja bez ikakvih rezultata a Osmanlije su uspješno odbranile Gazu. Iako pobjedonosne, i osmanske snage pretrpjele su značajne gubitke (oko 300 mrtvih i 1200 ranjenih) te su bile primorane da dodatno učvrste odbranu očekujući nove napade.
Posljedice
Ova prva bitka za Gazu predstavljala je veliku propuštenu priliku za Britance. Iako su probili vanjske odbrambene linije grada i nanijeli gubitke Osmanskim snagama, odsustvo odlučujućeg prodora omogućilo je braniocima da se pregrupišu, izvedu kontranapade i dodatno učvrste svoje položaje.
Britanski neuspjeh u zauzimanju Gaze doveo je do potrebe za drugom, većom bitkom narednog mjeseca.
Za Osmansko Carstvo, bitka je bila dokaz da disciplinovana i uporna odbrana može zaustaviti britanske prodore uprkos brojčanoj i logističkoj nadmoći protivnika. Pobjeda je podigla moral osmanskih snaga te učvrstila odlučnost da se za Palestinu bori do kraja.
Iz strateške perspektive, bitka je pokazala koliko je u tadašnje vrijeme bilo teško izvesti koordinaciju višestrukih pravaca napada, naročito u surovim pustinjskim uslovima. Takođe je pokazala i sve veću efikasnost vatrene moći odbrane te značaj mobilnosti u pustinji, što je nagovijestilo dalji razvoj načina vođenja rata na bliskoistočnom bojištu.
Prva bitka za Gazu nije bila samo borba za jedan grad, bila je to borba za stratešku inicijativu u kampanji koja je odlučivala o daljnjoj sudbini Palestine i njenog stanovništva.
Korišteni izvori:
Palestine: The Ottoman Campaigns of 1914-1918, Edward J. Erickson
Official History of Australia in the War of 1914–1918. Vol. VII
Military Operations Egypt & Palestine from the Outbreak of War with Germany to June 1917. Official History of the Great War
