Iako se tajna distribucija knjiga rijetko spominje kao ključni faktor u završetku Hladnog rata, mnogi bivši disidenti i zapadni obavještajci smatraju da je ova operacija igrala važnu ulogu u rušenju komunističkih režima. U kombinaciji s Radijem Slobodna Evropa, Glasom Amerike i drugim propagandnim sredstvima, krijumčarene knjige pomogle su u širenju zapadnjačkih političkih ideja među narodima Istočne Evrope.
Tokom Hladnog rata, dok su komunističke vlasti Istočnog bloka nastojale ograničiti pristup nezavisnim informacijama i idejama iz inostranstva, Zapad je razvijao sofisticirane metode za krijumčarenje knjiga i publikacija iza Željezne zavjese. Ova operacija, poznata kao “CIA book programme”, bila je dio šireg informacijskog rata, a njen cilj bio je suzbijanje sovjetske propagande i podrška disidentskim pokretima unutar komunističkih zemalja.
Knjige su prebacivane na različite kreativne načine kako bi se izbjegla pažnja komunističkih vlasti: pojedine knjige slate su preko granica pomoću balona, dok su drugi materijali prevoženi jahtama i teretnim brodovima. Studenti, diplomate i turisti često su u svojim torbama nosili knjige i pamflete, a djela su nekad skrivana u kutijama tampona, pakovanjima šećera, čak i u pelenama za bebe.
CIA je slala ilegalnu štamparsku opremu u Istočni blok kako bi disidenti mogli proizvoditi svoje novine i knjige. Među knjigama koje su tajno distribuirane u Poljsku, Čehoslovačku, Mađarsku, Rumuniju, bila su djela koja su kritizirala totalitarne režime i otkrivala brutalnosti sovjetskog sistema, uključujući: “1984” i “Životinjsku farmu” Georgea Orwella, “Arhipelag Gulag” Aleksandar Solženjicina, “Drugi pol” – Czesława Miłosza, “Hrabrost i bijedu istinu” – Arthura Koestlera i druge.
Jedan od ključnih ljudi u ovoj operaciji bio je Jerzy Giedroyc, poljski emigrant koji je iz zapadne Evrope organizirao dostavu knjiga u domovinu. Smatran “herojem poljske nezavisnosti”, Giedroyc je sarađivao s CIA-om kako bi osigurao da literatura dospije do onih koji su bili željni slobodne misli.
Ove su knjige otvarale oči ljudima koji su odrastali pod sovjetskom cenzurom, omogućavajući im da uporede komunističku propagandu sa stvarnim svjetskim dešavanjima.
Mnogi istaknuti disidenti, poput članova poljskog pokreta Solidarnost, isticali su da su upravo tajno krijumčarene knjige imale presudan utjecaj na razvoj antikomunističke misli. Adam Michnik, ključna figura Solidarnosti, tvrdio je da je “knjiga bila moćnije oružje od oružja samog”.
Slično mišljenje dijelio je i Mirosław Chojecki, jedan od lidera tajnih izdavačkih mreža, koji je rekao da su ilegalne knjige “pokazale ljudima da tamo negdje u svijetu postoji slobodna kultura”.
Iako se tajna distribucija knjiga rijetko spominje kao ključni faktor u završetku Hladnog rata, mnogi bivši disidenti i zapadni obavještajci smatraju da je ova operacija igrala važnu ulogu u rušenju komunističkih režima. U kombinaciji s Radijem Slobodna Evropa, Glasom Amerike i drugim propagandnim sredstvima, krijumčarene knjige pomogle su u širenju zapadnjačkih političkih ideja među narodima Istočne Evrope.
Danas se ovaj oblik kulturne borbe smatra jednim od najsofisticiranijih oblika psihološkog rata koji je Zapad vodio protiv Sovjetskog Saveza. Knjige su se pokazale kao moćno oružje – ideološka municija koja je pomogla u slabljenju komunističkih režima i pripremi terena za konačni pad Berlinskog zida 1989. godine.
