Nakon četiri decenije uspona, islamistički pokreti u arapskom svijetu ulaze u fazu opadanja. Saudijska Arabija i Maroko provode modernizaciju i kontrolisanu liberalizaciju, dok su dugotrajni ratovi, iscrpljeno stanovništvo i vojni porazi pokreta poput Hamasa, Hezbollaha i Muslimanske braće oslabilI njihovu privlačnost. Islamizam, nekad instrument u rukama Zapada i zaljevskih monarhija, sada postaje prepreka njihovim interesima. Ipak, rast islamističkih grupa u podsaharskoj Africi i frustracija izazvana tragedijom u Gazi pokazuju da ideologija nije nestala, samo je promijenila geografiju i formu
Suprotno onome što bi se moglo pomisliti, sunitski i šiitski islamistički pokreti u arapskom svijetu prolaze kroz svoje najslabije razdoblje u 21. stoljeću. Iako zadržavaju određenu snagu, pa čak i rastu u drugim dijelovima svijeta, poput podsaharske Afrike, centralnoazijskih republika, indijskog potkontinenta i pojedinih dijelova Evropske unije, čini se da arapski islamizam ulazi u fazu opadanja nakon gotovo tri i po decenije uspona.
Njegov pad rezultat je spleta političkih, ekonomskih i društvenih faktora. Tri su ključna:
prvo, spektakularan ekonomski napredak zaljevskih monarhija, posebno Saudijske Arabije i u manjoj mjeri Maroka, te konsolidacija vlasti modernih monarha poput prijestolonasljednika Mohammeda bin Salmana i kralja Mohameda VI, koji provode postepen, ali ambiciozan proces liberalizacije i otvaranja društava. U Maroku, međutim, kao što su pokazali nedavni protesti mladih, reforme su u najvećoj mjeri koristile urbanim elitama atlantske obale, dok su ruralna područja i dalje zapostavljena.
Drugi faktor je zamor i iscrpljenost stanovništva nakon dugih godina ratova s vjersko-identitetskim obilježjem, sukoba između sunita i šja u Jemenu, Siriji, Iraku, Libanu i Bahreinu, u kojima su ekstremističke grupe počinile brojne zločine.
Treći i možda presudan razlog je vojni i politički poraz islamističkih pokreta: Hezbollah u Libanu i Hamas u Palestini doživjeli su ozbiljne udarce u sukobima s Izraelom; Muslimanska braća su potisnuta i brutalno razbijena u Egiptu; dok je takozvana Islamska država izgubila teritorijalnu kontrolu i postala fragmentirani, marginalni pokret.
Uspon islamističkih pokreta tokom 1980-ih i 1990-ih bio je omogućen siromaštvom i očajem masa na sjeveru Afrike i Bliskom istoku. Zapadne sile, uključujući i Izrael, kao i zaljevske monarhije, finansijski su i logistički podupirale te pokrete kako bi potkopale sekularne, često prosovjetske režime.
Zahvaljujući toj podršci, islamistički pokreti izgradili su mreže socijalne pomoći i stekli popularnost među siromašnima, predstavljajući se kao moralna alternativa korumpiranim i represivnim državama poput Egipta, Alžira ili Palestinske samouprave.
Nakon raspada Sovjetskog Saveza, islamizam se naglo proširio. Nestanak ideološke barijere koja je sprječavala njegovo širenje, zatim napadi 11. septembra 2001. godine, koje su mnogi Arapi doživjeli kao simbolički „trijumf nad poniženjem“, te haos što je uslijedio nakon Arapskog proljeća, dodatno su ojačali islamističke tendencije.
Ali danas je islamizam u arapskom svijetu izgubio svoju „geopolitičku korisnost“. Sjedinjene Države, zaljevske monarhije i Izrael, koji su ga nekada poticali, sada ga smatraju smetnjom svojim političkim i ekonomskim planovima u regionu. Radikalne ideje koje su nekad služile kao oruđe protiv sekularnih režima sada predstavljaju prijetnju stabilnosti i modernizaciji.
Njegov kraj, barem u arapskom svijetu, možda je bliži nego ikad. Ipak, mogućnost njegovog ponovnog buđenja ostaje. Siromaštvo, frustracije i osjećaj kolektivnog poniženja nakon masakra u Gazi mogu ponovo potaknuti ekstremne ideje. U isto vrijeme, zaljevske monarhije i Turska finansiraju islamističke pokrete u podsaharskoj Africi, dok Evropa bilježi rast radikalnih ćelija unutar svojih granica.
Ono čemu svjedočimo nije nestanak islama iz političkog života, nego slabljenje militantnog islamizma koji je obilježio posljednjih 35 godina. Novi vladari Bliskog istoka, poput Bin Salmana, pokušavaju redefinisati odnos religije i politike: islam se vraća u sferu kulturnog identiteta, dok država preuzima monopol nad interpretacijom vjere.
Ipak, taj proces nosi rizike. Bez socijalne pravde i prave demokratizacije, liberalizacija „odozgo“ mogla bi stvoriti nove oblike otpora i populizma. U tom smislu, „kraj islamizma“ u arapskom svijetu ne znači i kraj političkog islama, već početak njegovog preoblikovanja u novim, možda još nepredvidljivijim formama.
IZVOR: La Vanguardia
