Tokom susreta kineskog ministra vanjskih poslova Wanga Yija s novoimenovanom šeficom evropske diplomatije Kajom Kallas, početkom jula, otvoreno je rečeno ono što je dosad izgovarano ispod glasa: Kina ne želi poraz Rusije u Ukrajini jer bi u tom slučaju američka geopolitička pažnja bila u potpunosti usmjerena na Peking. Bio je to rijedak trenutak diplomatske iskrenosti koji je iznenadio evropsku delegaciju
Predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen otputovala je u četvrtak u Kinu bez velikih očekivanja, na EU-Kina samit koji bi trebao obilježiti 50 godina diplomatskih odnosa između dvije strane. No, umjesto svečanosti i osmijeha, očekuje je hladna atmosfera, politički nesporazumi i trgovinske tenzije.
Tokom susreta kineskog ministra vanjskih poslova Wanga Yija s novoimenovanom šeficom evropske diplomatije Kajom Kallas, početkom jula, otvoreno je rečeno ono što je dosad izgovarano ispod glasa: Kina ne želi poraz Rusije u Ukrajini jer bi u tom slučaju američka geopolitička pažnja bila u potpunosti usmjerena na Peking. Bio je to rijedak trenutak diplomatske iskrenosti koji je iznenadio evropsku delegaciju.
Kina se od početka ruske invazije na Ukrajinu distancirala od osude Kremlja, nastojeći zadržati poziciju “neutralnog posmatrača”, iako istovremeno jača strateško partnerstvo s Moskvom. Optužbe da ispod radara snabdijeva Rusiju vojnom opremom, Peking oštro odbacuje. No, sve otvorenije pozicioniranje na strani Rusije u geopolitičkom sukobu protiv Zapada postaje teško ignorisati.
U očima kineskog rukovodstva, Evropa je i dalje “produžena ruka” Sjedinjenih Država – podređeni igrač u globalnoj partiji moći. Ali nešto se promijenilo: povratak Donalda Trumpa u Bijelu kuću 2025. godine potresao je temelje transatlantskog partnerstva i natjerao evropske čelnike na razmišljanje o nužnosti veće samostalnosti.
Samit EU-Kina koji se održava ovog četvrtka u Pekingu trebao je trajati dva dana, ali je skraćen na jedan. Čak je i potvrda da će von der Leyen i novoimenovani predsjednik Evropskog vijeća António Costa imati zajednički susret s predsjednikom Xi Jinpingom stigla tek početkom sedmice – jasan signal da Kina ne pridaje veliki značaj ovom sastanku. Poruka je očita: Evropa trenutno nema mnogo da ponudi.
Još prije dvije decenije, situacija je bila sasvim drugačija. Peking je bio oduševljen evropskim entuzijazmom prema Kini. Unatoč kritikama na račun ljudskih prava, poslovna saradnja cvjetala je u nadi da će ekonomski razvoj dovesti i do političkih reformi. No, te nade su nestale. Dolaskom Xija na vlast 2012. i njegovim autoritarnim zaokretom, iluzije o demokratizaciji su se raspršile. Dodatni šok uslijedio je 2017. kada je Donald Trump označio Kinu kao glavnog neprijatelja SAD-a – što je u Evropi izazvalo rastući skepticizam prema Pekingu.
Evropska unija je 2019. formalizovala novi odnos prema Kini: Peking je označen kao “partner, konkurent i sistemski rival”. Ta strategija bila je praćena konkretnim potezima. Italija se 2023. povukla iz kineskog infrastrukturnog mega-projekta “Pojas i put” (Nova svila), a sličan potez najavile su i druge države članice. Kupovina udjela u hamburškoj luci od strane kineske kompanije izazvala je burnu reakciju u Njemačkoj i šire.
U međuvremenu, ideja o “strateškoj autonomiji” – koju je francuski predsjednik Emmanuel Macron još 2023. godine nespretno promovirao na povratnom letu iz Kine – više nije politička provokacija nego neophodnost. Tada je Macron bio kritikovan zbog, kako su neki rekli, prevelikog udvaranja Pekingu i poziva na distanciranje od SAD-a. Danas, s Trumpom ponovo u Bijeloj kući, njegove riječi zvuče daleko racionalnije.
Trumpov novi mandat, obilježen oštrim kritikama prema Evropskoj uniji – koju je nedavno opisao kao tvorevinu “osmišljenu da prevari SAD” – udaljio je Washington od Brisela kao nikada prije. U isto vrijeme, Peking pod vodstvom Xija Jinpinga vodi politiku “Velikog nacionalnog preporoda”, s ciljem da Kina postane globalna supersila do sredine stoljeća. U tom novom poretku, Evropa traži prostor za vlastitu poziciju, udaljenu i od američkog unilateralizma i od kineskog autoritarizma.
Ekonomski gledano, glavni izazovi ostaju nepromijenjeni. Kina želi veći pristup evropskom tržištu za izvoz svojih električnih automobila – što EU smatra prijetnjom domaćoj industriji. S druge strane, EU želi lakši pristup rijetkim metalima koje Kina gotovo monopolizira – ali je Peking tu krajnje nepopustljiv. Trgovinski deficit raste: dok su evropski izvozi u Kinu između 2018. i 2023. pali za skoro 20 posto, uvoz iz Kine je porastao za tri posto. Istovremeno, evropske firme se žale na nelojalnu konkurenciju – kineske kompanije uživaju ogromne državne subvencije i političku zaštitu.
Uprkos svemu, jedno pitanje se izdvaja kao potencijalno zajedničko tlo: klimatska politika. Do sada su EU i Kina uspjele pronaći zajednički jezik po ovom pitanju, a moguće je da će i na ovom samitu biti usvojena zajednička deklaracija.
Dok Evropa nastoji redefinirati svoj globalni položaj, njena politika prema Kini mora balansirati između geopolitičkog realizma i moralnih načela. Niti se može vratiti staroj naivnosti, niti može sebi dozvoliti potpunu konfrontaciju s drugom ekonomijom svijeta. Istovremeno, sa sve nepredvidljivijim Washingtonom, Bruxelles mora graditi novu strategiju oslonjenu na vlastitu snagu.
EU-Kina samit 2025. možda neće donijeti spektakularne rezultate, ali jasno pokazuje novo poglavlje evropske vanjske politike – ono u kojem Evropa više ne pristaje biti tuđa figura na globalnoj šahovskoj tabli.
IZVOR: Der Standard
