Godine 1925. zajednica Druza u Siriji pokrenula je veliku pobunu protiv francuskog kolonijalnog režima uspostavljenog nakon Prvog svjetskog rata

Jedno od ključnih pitanja nakon završetka Prvoga svjetskog rata bilo je kako postupiti s jednim od poraženih carstava – Osmanskim Carstvom – osobito u pogledu njegovih teritorija na Bliskom istoku, koji danas obuhvaćaju države poput Saudijske Arabije, Izraela, Jordana, Libana, Sirije i Iraka.

Tokom rata, Velika Britanija i Francuska postigle su dogovor o podjeli regije na sfere utjecaja. Ipak, Britanci su istovremeno poticali stvaranje nezavisne arapske države. U martu 1920. godine, arapski nacionalisti okupljeni na Sirijskom nacionalnom kongresu u Damasku proglasili su nezavisnost Sirije i izabrali za kralja Fejsala, sina šerifa Meke.

Ova je proklamacija obuhvaćala viziju Velike Sirije, uključujući današnji Liban i Palestinu. Međutim, već u aprilu iste godine, Francuska i Britanija postigle su konačan dogovor o podjeli regije: Britanci su preuzeli kontrolu nad Palestinom, Jordanom i Irakom, dok su Francuzi dobili Siriju i Liban. Francuske su trupe ubrzo vojno zauzele Damask i silom svrgnule novoformiranu arapsku vladu.

Francuska i Britanija potom su osigurale mandat Lige naroda nad tim teritorijama, uz obrazloženje da njihove populacije još nisu “zrele” za samostalnost. Francuski mandat obuhvatao je teritoriju s izrazito raznolikim etničkim i vjerskim sastavom. Uz sunitsku arapsku većinu, na sjeveru su živjeli Kurdi, u Libanu su dominirali kršćani maroniti, a na sjeverozapadu su bili šije alaviti. Na jugozapadu, u planinskom području Jebel Druze, živjeli su Druzi – jedinstvena vjerska zajednica nastala u 11. stoljeću, koju mnogi muslimani smatraju heretičkom.

Francuzi su iskoristili ove podjele kako bi razlomili Veliku Siriju u pet pseudodržava, podijeljenih po vjersko-etničkim crtama. Cilj je bio oslabiti sve snažniji sirijski nacionalizam. No samo četiri godine kasnije izbila je pobuna koja je ozbiljno ugrozila francusku vlast – Velika sirijska pobuna.

Druzi, poznati kao ratoborna zajednica još od križarskih ratova, više su puta tokom historije dizali ustanke protiv Osmanlija. Prvi oružani sukobi s Francuzima dogodili su se već 1922. godine, kada je karizmatični druski vođa, šejh Sultan al-Atraš, napao francuski vojni konvoj zbog hapšenja jednog nacionaliste koji se sklonio u njegovu kuću. Nakon toga započeo je gerilski rat koji je trajao gotovo godinu dana, sve dok nije dobio pomilovanje.

Istodobno, francuski guverner Jebel Druzea, kapetan Gabriel Carbillet, proveo je politiku “modernizacije” koja je navodno trebala koristiti seljacima na štetu zemljoposjedničke elite. U stvarnosti, takav pristup bio je u suprotnosti s lokalnim okolnostima. Uveden je i prisilni rad na javnim projektima, što je izazvalo veliko nezadovoljstvo. Napetosti su rasle – oni koji su odbili iznajmiti kuće francuskim oficirima  ili ih pozdraviti na ulici bili su hapšeni, pretučeni pa čak i ubijani. U junu 1925. godie, druska delegacija zatražila je prijem kod visokog francuskog komesara Mauricea Sarraila – no on ih je odbio primiti. Mjesec dana kasnije pozvao je druske lidere na navodne pregovore, ali ih je zapravo uhapsio.

Sultan al-Atraš nije pao u tu zamku. Nakon što je pobjegao iz Damaska automobilom, podigao je cijeli Jebel Druze na ustanak. Brzo je iznenadio i porazio nekoliko francuskih garnizona te objavio proglas kojim poziva narod na ustanak protiv “tiranije strane vlasti”.

U manifestu je zahtijevao osnivanje nacionalne vlade i izradu ustava, povlačenje francuskih trupa, formiranje sirijske vojske, te primjenu ideala Francuske revolucije – slobode, jednakosti i bratstva. Proglas je potpisao kao “Vrhovni zapovjednik revolucionarnih snaga Sirije, Sultan al-Atraš”.

Al-Atraš se pokazao kao sposoban vojni vođa i vizionar. U svojim govorima naglašavao je: “Religija pripada Bogu, ali domovina pripada svima.” Pobuna se vrlo brzo proširila gotovo cijelom Sirijom. No ciljevi pobunjenika – osim protjerivanja Francuza – bili su raznoliki i teško uskladivi. Sirijski nacionalisti pokušali su ih ujediniti pod jednim pokretom, ali bez većeg uspjeha. Kršćani, Kurdi i alaviti nisu podržali pobunu, a u Libanu nije naišla na širi odjek.

U oktobru 1925. godine, pobunjenici su napali Damask. Francuske snage zapalile su obližnja sela optužujući ih za pomaganje ustanicima, a u samom gradu pribjegle su brutalnom zastrašivanju – tijela 24 ubijena pobunjenika bila su vučena ulicama i izložena na gradskim trgovima.

Unatoč tome, kada su ustanici krenuli u veliki napad na grad, lokalno stanovništvo pružilo im je pomoć. Francuzi su najprije pokušali odbraniti grad tenkovima, no kad to nije uspjelo, povukli su se i pokrenuli trodnevno zračno bombardiranje – jedno od prvih velikih zračnih napada na civilno stanovništvo u historiji. Uništeni su čitavi kvartovi, a poginulo je oko 1.400 civila.

Ni brutalno bombardiranje nije zaustavilo pobunu. Dana 23. decembra 1925. godine, Mauricea Sarraila zamijenio je Henry de Jouvenel kao visoki komesar. Borbe su nastavljene, a novi napadi na Damask 1926. ponovo su doveli do zračnih i artiljerijskih napada – poginulo je 100 ustanika i 500 civila. U augustu iste godine de Jouvenela je zamijenio Auguste Henri Ponsot, koji je doveo dodatne trupe, tenkove i avione. Francuska vojska sistematski je gušila ustanike, grad po grad.

Do maja 1927. godine, Velika sirijska pobuna bila je ugušena. Procjenjuje se da je poginulo oko 2.000 francuskih vojnika i 6.000 ustanika, a više od 100.000 civila bilo je prisiljeno napustiti svoje domove.

Sirijci su tada bili poraženi, ali ne i pokoreni. Godine 1936., nakon niza studentskih protesta i općeg štrajka, Francuska je započela pregovore sa sirijskim političkim strankama o nezavisnosti. Taj proces završen je 1946. godine, nakon završetka Drugog svjetskog rata – Sirija je tada postala nezavisna država.

IZVOR: Historia National Geographic