Iza moralne retorike solidarnosti krije se režim ogromnih javnih ulaganja koji preusmjerava evropski porezni novac u nabavku oružja uglavnom američkog porijekla. Značajan dio tog novca dolazi nauštrb programa zelene tranzicije, javnog zdravstva i obrazovanja. Takva potrošnja funkcioniše poput kejnzijanskog poticaja, ali s jednom bitnom razlikom: njen cilj nije izgradnja civilne infrastrukture ni jačanje socijalne države, već priprema za rat

Maršalov plan, koji je 1947. godine objavio američki državni sekretar George C. Marshall, bio je ogroman program finansijske pomoći za obnovu ratom razrušene Evrope. Njegov cilj bio je pokrenuti proizvodnju, stabilizirati valute i spriječiti širenje komunizma. Između 1948. i 1952. godine Sjedinjene Američke Države su zapadnoevropskim zemljama pružile više od 13 milijardi dolara, što bi danas iznosilo oko 138 milijardi eura, čime su potaknule ekonomski oporavak i postavile temelje današnje Evropske unije.

Taj je plan bio zasnovan na uvjerenju da ulaganja u infrastrukturu mogu osigurati materijalne temelje demokratije. No, današnji odnos između Evrope i Sjedinjenih Država preokrenuo je tu logiku. Danas se sprovodi ono što bi se moglo nazvati Maršalovim planom unazad: nije Amerika ta koja obnavlja Evropu, već Evropa finansira Sjedinjene Države, konkretno, njihov vojno-industrijski kompleks, kroz ogromne narudžbe oružja opravdane ratom u Ukrajini.

Ova transformacija nije slučajna. Ona proizlazi iz same logike savremenog kapitalizma koji, lišen tradicionalnih puteva produktivnog rasta, rat koristi kao najpouzdaniji instrument kejnzijanskog poticaja. Rat i pripreme za njega postali su glavni mehanizmi javnih ulaganja. Evropske vlade, u nastojanju da opskrbe Ukrajinu oružjem i obnove vlastite iscrpljene arsenale, ulaze u masovni ciklus zaduživanja. Ali, korisnici tih sredstava nisu njihovi građani već američka vojna industrija i ekstremna desnica koja jača na ruševinama socijalne države.

Prema podacima Stockholmskog međunarodnog instituta za istraživanje mira (SIPRI), američki izvoz oružja u Evropu utrostručio se u periodu 2020–2024. u odnosu na 2015–2019. Evropske članice NATO-a dobile su čak 64% svog uvezenog oružja iz SAD-a, dok je ranije taj udio bio 52%. Danas Evropa kupuje oko 35% ukupnog američkog izvoza oružja, po prvi put nadmašivši Bliski istok kao glavnog kupca.

U središtu ove nove zavisnosti leži režim tehnološke kontrole. Sjedinjene Države i nekolicina njihovih vojnih giganata drže gotovo potpun monopol nad visokotehnološkim oružanim sistemima, od nevidljivih borbenih aviona i precizno vođenih raketa do satelita i sigurnih komunikacija. Čak i najbogatije evropske zemlje postale su obični kupci, a ne sukreatori tih tehnologija.

Američke kontrole izvoza zabranjuju transfer tehnologije bez saglasnosti Washingtona, dok sistem stranih vojnih prodaja Pentagona obavezuje države kupce na višedecenijske ugovore o održavanju i obuci, poput načina na koji Monsanto prisiljava farmere da svake godine kupuju sterilno sjeme.

Takav monopol garantira da profit uvijek ostaje u Sjedinjenim Državama, a istovremeno im omogućava trajni utjecaj na operativni suverenitet evropskih vojski. Ova zavisnost je, dakle, sistemska i namjerna, arhitektura koja evropske saveznike pretvara u stalne potrošače sigurnosti, a ne u njene stvaraoce.

Iza moralne retorike solidarnosti krije se režim ogromnih javnih ulaganja koji preusmjerava evropski porezni novac u nabavku oružja uglavnom američkog porijekla. Značajan dio tog novca dolazi nauštrb programa zelene tranzicije, javnog zdravstva i obrazovanja. Takva potrošnja funkcioniše poput kejnzijanskog poticaja, ali s jednom bitnom razlikom: njen cilj nije izgradnja civilne infrastrukture ni jačanje socijalne države, već priprema za rat.

Pod pritiskom straha od Rusije i unutrašnje politike NATO-a, evropske vlade su rat u Ukrajini pretvorile u opravdanje za proširenje vojnih budžeta i odustajanje od fiskalne štednje. No, taj novac ne jača evropsku sigurnost, već američku industriju. Kupovina borbenih aviona F-35, protivraketnih sistema i dugometnih projektila podrazumijeva ogromne uplate inostranstvu, što znači da radna mjesta, profiti i industrijska ulaganja završavaju preko Atlantika.

Ova logika nije napad na Ukrajinu ni na njeno pravo da se brani. Ukrajinci se bore za vlastiti opstanak. Ali upravo zato što je njihova borba egzistencijalna, činjenica da zapadni saveznici njihovu patnju pretvaraju u instrument industrijske politike postavlja ozbiljna etička pitanja. Politička ekonomija solidarnosti pretvorila se u mehanizam izvlačenja profita.

S filozofskog aspekta, svjedočimo perverznom spoju neoliberalne štednje i kejnzijanskog poticaja: država smije trošiti jedino kada se radi o vojnim izdacima. Evropski model blagostanja potiskuje se u drugi plan, dok prioritet dobija vojni budžet. Država se ponovo aktivira, ali ne kao garant socijalne sigurnosti već kao upravitelj militarizacije.

Evropa svoju sigurnost neće postići tako što će postati fiskalni prirepak Pentagona. Prava obnova, Ukrajine, Evrope i same ideje mira, zahtijeva ulaganje ne u oružje, već u diplomatiju, međunarodnu saradnju i infrastrukturu života, a ne smrti. U suprotnom, rat koji je započela Rusija nikada neće zaista završiti. Samo će se preseliti u ekonomiju Evrope, gdje će novi ugovori, nove zavisnosti i novi deficiti neprestano nalaziti opravdanje.

Oružje će možda jednog dana utihnuti, ali mašinerija militariziranog kejnzijanizma nastavit će da bruji a mnogi će taj zvuk zamijeniti s muzikom sigurnosti.

Michael Merder (Moskva, 1980) filozof je i istraživački profesor na Baskijskoj fondaciji za nauku (Ikerbasque, Univerzitet Oviedo-EHU) te autor knjige „Piropolitika u svijetu koji gori“; ovaj je komentar napisao za današnji El Pais