Knjiga 101 gazel Ahmeda Anande otvara novi horizont u čitanju i doživljavanju Hafiza Širazija. Pažljivo priređeni izbor ujedinjuje poeziju, autobiografski uvod i komentatorski aparat. Na taj način čitatelju se nudi dublji ulazak u metafiziku Širazija, gdje vino postaje simbol božanske ljubavi, a ruševine harabata znak rušenja ega. Knjiga nudi Hafiza kao živog sagovornika i kompas, a zahvaljujući QR kodovima i multimedijalnim interpretacijama donosi poveznicu s digitalnim dobom, gdje se stih pretvara u zvuk i sliku, a klasična poezija ulazi u prostor savremenog iskustva.

Hafiz Širazi je kroz stoljeća bio prisutan među južnoslavenskim narodima na tri osnovna nivoa: rukopisi njegovog Divana u Bosni i Hercegovini, književnohistorijski osvrti i prijevodi. Bošnjački su alimi i pisci osmanskog perioda posjedovali rukopise, komentare i razne tekstove inspirirane Hafizom. Ahmed Sudi Bošnjak komentirao je perzijske klasike, Fevzija Mostarac i Derviš-paša Bajezidagić pokušali su stvarati u istom ključu, a kasnije će romantizam dovesti do prijevoda Jovana Jovanovića Zmaja (preko njemačkog posredništva) i Safvet-bega Bašagića (direktno s perzijskog, uz islamsku terminologiju).

Na toj dugoj liniji, knjiga 101 gazel (Mostar, Fondacija „Baština duhovnosti“, 2025), u prijevodu i priredbi Ahmeda Anande, pojavljuje se kao savremeni nasljednik te tradicije. Izdanje ne staje na pukom prepjevu: ono uključuje riječ urednika (Amar Imamović), autobiografski uvod prevoditelja i, što je osobito vrijedno, komentare nakon gazela. Time se ostvaruje spoj klasične hermeneutike i digitalne ere: QR kodovi vode do audio-vizualnih interpretacija, dok komentari objašnjavaju sufijsku metafiziku Hafiza.

Hafiz je među Slavenima bio čitan „iznutra i izvana“, kako je ustvrdio prof. dr. Sead Šemsović, kao sufijski pjesnik i kao estetski izazov romantizmu. Upravo knjiga 101 gazel vraća naglasak na unutarnju dimenziju: vino se ne prevodi kao piće, nego kao alegorija božanske ljubavi; harabat nije taverna, nego ruševina ega na putu do Voljenog.

Kada današnji zaljubljenik stane pred Hafizov stih, on zapravo stoji u kontinuitetu: od prepisivača i komentatora 16. stoljeća, preko Bašagića i Džake u 19. i 20. stoljeću, do Anande i Imamovića danas. Razlika je što današnji kontekst ne traži samo filološku tačnost, nego duhovni orijentir, a upravo to knjiga nudi predstavljajući vrijedan izdavački i prevodilački poduhvat: izbor iz Divana Hafiza Širazija, jednog od najpoznatijih i najvoljenijih perzijskih pjesnika svih vremena.

Knjiga već u svom paratekstu otkriva ambiciju da Hafiza ne predstavi tek kao „klasika“ perzijske književnosti, nego i kao živu prisutnost u duhovnom prostoru čitatelja. Urednik Amar Imamović u svojoj riječi čitatelju naglašava da ovo nije zbirka „za čitanje“, nego zbirka za zikr – za osluškivanje, za unutarnje kretanje srca. Svaki gazel zamišljen je kao „kompas“ koji vodi prema unutarnjoj potrazi, a knjiga sama nastoji spojiti „tišinu knjige i ritam videa“, budući da svaki gazel prati QR kod sa audio-vizuelnom interpretacijom.

U uvodu Ahmeda Anande naglašava se osobno iskustvo susreta s Hafizom: od prvog dodira s bejtovima u Indiji 1988. godine, preko kasnijih putovanja i proučavanja sufizma, do dolaska na Hafizovo turbe u Širazu. Prevoditelj se postavlja ne samo kao filolog nego i kao hodočasnik, onaj koji Hafizove stihove prepoznaje kao „nebeski miris“ i „glas Ljepote“. Ovaj autobiografski okvir ne samo da legitimira prevoditeljski zahvat, nego i gradi most između tradicijskog nasljeđa i ličnog, savremenog iskustva čitanja.

Biografski prikaz Hafiza u uvodu donosi pregled ključnih momenata njegovog života: od djetinjstva i siromaštva, ranih godina provedenih u pekari i književnih učitelja poput šejha Attara, preko odnosa sa šahovima i vezirima Širaza, pa sve do kasnijih progonstava i povrataka. Posebna pažnja posvećena je poetskom odnosu Hafiza prema autoritetima, od ironijskih stihova upućenih vlastodršcima do pjesničkog uzdizanja slobode duha.

Važno je da Ananda Hafiza upoređuje s Danteom, ne kao puku usporedbu dvaju savremenika (Hafiz je živio u isto vrijeme kada i Dante Alighieri), nego da pokaže razliku dvaju poetskih svjetonazora. Dok Dantev realizam ostaje vezan za povijesne događaje i kršćansku eshatologiju, Hafiz se uzdiže do duhovne vizije stvarnosti. Ova paralela nije nova, ali ovdje ona dobija novu dimenziju: Hafiz kao pjesnik univerzalnog zova Ljepote, dok Dante ostaje pjesnik kršćanske Europe.

Poseban doprinos knjizi 101 gazel jeste komentatorski dio Ahmeda Anande, koji dolazi nakon odabranih gazela i umjesto klasičnog pogovora daje hermeneutički ključ za razumijevanje Hafizove poezije. Umjesto suhe filologije ili faktografske bilješke, čitatelj dobija tekst koji je istodobno meditacija, tumačenje i sufijska lekcija.

Komentar prvog gazela pokazuje metodu: svaki stih ili slika (vino, miris mošusa, crne uvojke, harabat, more i brodovi, zvona sudbine) prepoznaje se u dvostrukom kodu – kao metafora dunjalučkog iskušenja, ali i kao simbol duhovnog puta. Ova polifonija značenja, tipična za Hafiza, u Anandinom komentaru se raščlanjuje kroz sufijsku metafiziku: borba s nefsom, put zikra, otkrivanje Lica Voljenog. Posebno snažno djeluje završna napomena da je „sve halal sve dok ne postane haram osim Lica Dosta“, što čitatelja uvodi u apsolutnu metafizičku orijentaciju Hafizove misli.

Komentatorski dio treba posebno pohvaliti jer daje knjizi unutrašnju arhitekturu: gazel nije samo preveden, nego je i interpretiran. Tako se otvara prostor za čitatelje koji nisu filolozi ni sufije, ali osjećaju da poezija priziva dublji smisao. Time Ananda uspijeva Hafiza približiti današnjem čitatelju bez vulgarizacije, a opet s dovoljno hermetičnosti da tekst ostane izazovan. Hafiz iz Širaza tako u Mostaru 2025. godine ne govori samo stihovima, nego i tumačenjima koja podsjećaju na tradiciju šejhova i muderisa, gdje poezija nikada nije bila odvojena od ezoterije.