Danas se navršava 25 godina od masovnog protesta na ulicama srbijanske prijestolnice kojim je stavljena točka na vladavinu Slobodana Miloševića i njegov režim koji će ostati upamćen po ratovima, sankcijama, krizama, milionskoj inflaciji i ekonomskom srozavanju zemlje
Na demonstracije petog oktobra 2000. u središtu Beograda slile su se stotine hiljada ljudi iz svih krajeva Srbije, isprovocirane odlukom Republičke izborne komisije da ne prizna pobjedu predsjedničkog kandidata višestranačke Demokratske opozicije Srbije (DOS) Vojislava Koštunice na izborima 24. septembra te godine.
Koaliciju DOS činilo je heterogenih 19 stranaka, a od Miloševića je traženo da do petog oktobra prizna poraz na saveznim, lokalnim i predsjedničkim izborima. Zatražena je i ostavka uprave državne televizije (RTS) kako bi se otvorio prostor za objektivnu uređivačku politiku javnog servisa umjesto dotadašnje ogoljene režimske propagande.
Opozicija je, pozivajući svoje pristaše na protest, insistirala na činjenici da je Vojislav Koštunica osvojio 52,54 posto glasova, odbacujući pokušaj vlasti da održi drugi izborni krug.
Ulice Beograda, posebno četvrt ispred zgrade tadašnje Savezne skupštine, petog oktobra 2000. preplavile su stotine hiljada Beograđana i osoba koje su od jutra pristizale iz svih krajeva Srbije autobusima, automobilima, kamionima, neki čak rušeći policijske blokade bagerima.
Zaposjednuta je zgrada parlamenta, tada djelimično opljačkana, zapaljena i devastirana, a demonstranti su zauzeli i zgradu RTS-a, istjeravši upravu. Policija i njene specijalne jedinice krajem dana stale su na stranu demonstranata. Tokom protesta stradalo je dvoje ljudi dok je 65 osoba ozlijeđeno. Pod tim pritiskom, Milošević je šestog oktobra 2000. priznao poraz, a Koštunici čestitao na pobjedi.
Mnogi građani Srbije vjerovali su da je to konačan poraz autoritarnog režima i da su nastupile korjenite demokratske promjene, uzdajući se u vladu reformatorskog premijera Zorana Đinđića.
No idila demokratije potrajala je vrlo kratko – premijer Đinđić ubijen je u atentatu 12. marta 2003. godine, a ideološki heterogena demokratska opozicija ubrzo se potpuno raspala. Konzervativac Vojislav Koštunica povukao se s političke scene, vodeća Đinđićeva Demokratska stranka rasula se u nekoliko frakcija, a ni ostali pobjednici historijskog petog oktobra 2000. nisu uspjeli ostati privrženi danim obećanjima niti ih dosljedno provesti u djelo.
Četvrt stoljeća od tog, nesporno značajnog, datuma u novijoj historiji Srbije, danas će rijetki objektivno i uvjerljivo tvrditi da je taj “historijski bljesak demokratije” zemlju pogurao velikim koracima u evropsku porodicu cijenjenih nacija.
Vlast u Srbiji, četvrt stoljeća kasnije, dijele politički potomci Miloševićeva režima. Njegova Socijalistička partija Srbije (SPS), koju vodi Ivica Dačić, ključni je koalicijski partner dominatne Srpske napredne stranke (SNS), derivata Srpske radikalne stranke haškog optuženika i nekadašnjeg Miloševićevog koalicijskog partnera Vojislava Šešelja.
Nekoć bliski Šešeljev saradnik te ministar informiranja u vladi pod Miloševićem 1999., Aleksandar Vučić, niz godina i vođa SNS-a, a sada predsjednik pri kraju drugog mandata, dulje od desetljeća alfa je i omega vlasti u Srbiji. No, posljednjih je godina njegova autoritarni režim opterećen brojnim aferama, korupcijom i sumnjivim projektima, državnim dugom koji je premašio 38 milijardi eura i političko-ekonomskim labirintom između Europske unije, čijem članstvu teži, te Rusije i Kine, koje vidi kao svoje vjerne prijatelje i partnere.
Kriza Vučićeve vlasti ubrzana je tragedijom prvog novembra 2024. kada je u padu nadstrešnice na nedavno renoviranom željezničkom kolodvoru u Novom Sadu poginulo 16 uglavnom mladih ljudi, a jedna osoba je ozlijeđena s trajnim posljedicama. Ta je tragedija pokrenula masovne proteste koji kao glavnog krivca vide vlast, čiji su koruptivni poslovi i nesavjesno obavljeni radovi u rekonstrukciji kolodvora doveli do smrtonosnog pada nadstrešnice.
Skoro svakodnevne proteste već 11 mjeseci predvodi studentski pokret čiji su ključni ciljevi uspostava demokratskog društva, evropskih vrijednosti, vladavine prava i institucija, umjesto stranačke oligarhije SNS-a. Vlast proteste i studentski pokret, koji je pridobio široku podršku akademske zajednice i dominantnih društvenih krugova, naziva “obojenom revolucijom” i nastoji ih ugušiti sve otvorenijom represijom, hapšenjima, premlaćivanjem aktivista, političkim procesima u pravosuđu.
Centar Beograda, ispred državnog parlamenta koji je petog oktobra 2000. bio poprište pada Miloševićeva režima, danas je šatorsko naselje Vučićevih pristaša, a u Pionirskom parku ispred njegovog službenog ureda od aprila je podignut kamp, navodno skupine studenata protivnika izvornog studentskog pokreta, a zapravo osoba koje Vučićevi protivnici vide kao “batinaše” sumnjive prošlosti i njegovu “pretorijansku gardu”.
Slobodan Milošević je zbog optužbi za ratne zločine izručen sudu u Den Haagu u vrijeme vlade prvog demokratski izabranog premijera Zorana Đinđića, a preminuo je 2006. u zatvoru u Scheveningenu, ne dočekavši presudu. Na vlasti je bio nešto duže od 10 godina.
IZVOR: HINA
