Film počinje gotovo nevjerovatnim otkrićem, prvim muškim poljupcem u historiji balkanskog filma, snimljenim još 1911. godine u ostvarenju Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa. Tadašnji kadar, daleko od ikakve provokacije, predstavljao je odraz tadašnje društvene etikecije i muškog bratstva u uniformama
Na ovogodišnjem 72. Pulskom filmskom festivalu premijerno je prikazan dokumentarac Topli film Dragana Jovićevića, intrigantno ostvarenje koje mapira povijest homoseksualnih i queer identiteta u jugoslavenskoj i srpskoj kinematografiji. Riječ je o hibridnom dokumentarnom filmu koji je nastajao šest godina i koji u svom istraživačkom luku obuhvata više od tri decenije filmskog materijala, od socijalističkog perioda do današnje „demokratske“ svakodnevnice.
Film počinje gotovo nevjerovatnim otkrićem, prvim muškim poljupcem u historiji balkanskog filma, snimljenim još 1911. godine u ostvarenju Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa. Tadašnji kadar, daleko od ikakve provokacije, predstavljao je odraz tadašnje društvene etikecije i muškog bratstva u uniformama, piše posljednji broj tjednika Express.
Od tog trenutka, Jovićević vodi gledaoce kroz 37 odabranih naslova u kojima su queer motivi ostavljali trag, bilo kroz epizodne uloge, skrivene simbole ili otvorene provokacije. Posebno mjesto zauzima Mramorna guzica Želimira Žilnika iz 1994. godine, s Vjeranom Miladinovićem Merlinkom u glavnoj ulozi, prvom javno vidljivom trans osobom na Balkanu.
Topli film ne ostaje samo na analizi kadrova, on otkriva kako je jugoslavenska kinematografija istovremeno bila i liberalna i represivna. U socijalističkoj eri, posebno tokom Crnog talasa i osamdesetih godina, prostor slobode bio je širi nego što se danas često pretpostavlja. Homoseksualni likovi, iako najčešće svedeni na karikature ili sporedne pojave, odražavali su društvenu klimu u kojoj je film bio sredstvo kritike i pobune.
Poslije raspada Jugoslavije, queer motivi postaju još rjeđi, a homofobija i društvena erozija sve izraženiji. Film jasno pokazuje kako je kinematografija uvijek bila ogledalo političkih i društvenih trauma, od socijalističkog sistema, preko ratnih devedesetih, do današnje Srbije, gdje kontradikcije između deklarativne liberalizacije i otvorene diskriminacije oblikuju javni prostor.
Tokom istraživanja Jovićević je otkrio gotovo 70 naslova s queer elementima, iako se samo mali broj bavio LGBT likovima na ozbiljan način. Odabir scena u filmu služi kao komentar na sistemsku diskriminaciju, kako prema seksualnim manjinama, tako i prema ženama, čiji su likovi u jugoslavenskoj kinematografiji često bili marginalizirani.
Produkcija Toplog filma suočila se s ozbiljnim finansijskim poteškoćama, a atmosfera kulturnog gušenja u savremenoj Srbiji dodatno je otežala proces. Istovremeno, kontrasti između umjetničkog stvaralaštva i političke represije postali su jedna od glavnih tema samog dokumentarca.
Iako se bavi lokalnom i regionalnom kinematografijom, film je naišao na iznenađujuće dobar prijem širom svijeta. Prikazan je na dvadesetak festivala, uključujući i prestižni KASHISH u Indiji, gdje je nagrađen kao najbolji dokumentarac. Poseban interes izazvao je u Aziji, od Pekinga do Bangkoka, gdje je tema queer prisustva u jugoslavenskoj filmskoj povijesti doživljena kao egzotična i univerzalno razumljiva.
Topli film ne pretenduje da promijeni kolektivnu svijest, ali ukazuje na to kako umjetnost može oblikovati pojedinca, pružiti mu perspektivu i snagu za otpor. U vremenu rastuće netolerancije i jačanja desnice, film podsjeća da su queer motivi na ovim prostorima uvijek bili više od puke zabave – bili su politička poruka, kritika i svjedočanstvo jednog vremena.
Na kraju, ovo ostvarenje otvara pitanje kontinuiteta: može li nova generacija filmskih autora nastaviti tamo gdje su prethodni stali i donijeti modernu, emancipiranu queer kinematografiju? Ako išta, Topli film pokazuje da historija homoseksualnosti u jugoslavenskom filmu nije fusnota, već ključ za razumijevanje šire društvene dinamike na Balkanu.
Cijeli tekst na: Express.hr
